国際交流員コラム2025.9

ネパールの首都カトマンドゥにあるパシュパティナート寺院は、ヒンドゥー教において最も神聖な場所の一つとして知られています。この寺院はシヴァ神を祀る場所であり、世界中のヒンドゥー教から「生きているうちに一度は訪れるべき場所」とされるほどの重要な意味を持っています。寺院は聖なるバグマティ川のほとりに建ち、その起源は古代にさかのぼります。文献によれば、少なくとも5世紀頃にはすでに存在していたとされますが、伝説では古くからからシヴァ神への礼拝が行われていたという、あるいはシヴァ神自身がこの地に訪れていたとも語り継がれています。

パシュパティナートという名は「獣（動物）の主（支配者）」という意味を持ち、シヴァ神の別名でもあるといわれています。寺院は独特なパゴダ様式の建築で、黄金の屋根と精巧な木彫りが施された扉や窓が特徴的です。その壮麗な姿は、訪れる人々に深い敬意と畏怖の念を抱かせます。また、この寺院は世界遺産にも登録されており宗教価値だけでなく文化的・芸術的にも非常に重要な遺産とされています。

寺院周辺では毎日、祈りや儀式が絶え間なく行われています。特に有名なのは火葬の儀式で、バグマティ川の川岸で亡くなった人々が茶昆に付されます。ヒンドゥー教にとって、この川で火葬されることは、輪廻転生からの解脱に近づくと信じられています。そのため、パシュパティナートは死と生の交差する特別な場所でもあります。観光客にとっては衝撃的に映る光景かもしれませんが、ネパールの人々にとっては神聖で自然な営みです。

また、毎年2月下旬から3月上旬の時期に開催される、シヴァ神のお祭り「マハ・シヴァラトリ」には、インドをはじめ世界各地から数十万人の巡礼者が集まります。その際には、境内は祈りと歌、香の煙や灯明に包まれ、まるで街全体が宗教的熱気に包まれるかのような光景が広がります。祭りの期間中は修行僧サドゥーの姿も多く見られ、彼らの存在はこの寺院の神秘性をさらに際立たせています。

パシュパティナートは単なる宗教施設ではなく、ネパールの歴史と文化、そして人々の精神生活を映し出す象徴的な聖地です。古代から続く信仰が現代まで息づき、世界中の人々に深い感動を与えています。この寺院を訪れることは、単なる観光体験を超え、ネパールの宗教的・精神的な核心に触れる特別な機会となるでしょう。

パシュパティナートはヒンドゥー教最大級の聖地で、単なる一つの寺院ではなく、広大な寺院群になっています。1つの本党と約500以上の小寺院・祠からなる複合聖地で、シヴァ神を中心に、様々な神々を祀っています。

             　   [本党​​]                            　                 [パシュパティナート]

　　　　　　　　　　　　　　　　[バグマティ川でお祈りする人々​]

नेपालको राजधानी काठमाडौंमा रहेको पशुपतिनाथ मन्दिर हिन्दू धर्ममा सबैभन्दा पवित्र स्थानहरु मध्ये एकको रुपमा परिचित छ। यो मन्दिर भगवान् शिवलाई पूजा गर्ने स्थान हो, र संसारभरिका हिन्दुहरुले " जीवित रहँदा एक पटक अवश्यै जानुपर्ने  स्थान " भनेर मान्ने गरेका छन्। मन्दिर पवित्र बागमती नदीको किनारमा बनेको छ र यसको उत्पत्ति प्राचीन कालसम्म पुग्छ। लिखित प्रमाण अनुसार कम्तीमा पनि पाँचौँ शताब्दी तिरनै येसको अस्तित्व रहेको देखिन्छ, तर किंवदन्ती अनुसार यस स्थानमा प्राचिन समय देखिनै भगवान् शिवको पूजा हुँदै आएको थियो , वा भगवान् शिव स्वयं येहाँ पधारेका थिए भन्ने कथाहरु समेत प्रचलित छन्।

पशुपतिनाथ भन्ने नामको अर्थ " पशु (जनावर) को स्वामी (शासक)" भन्ने हुन्छ, र भगवान् शिवको अर्को नाम पनि मानिन्छ। मन्दिर विशेष प्रकारको पगोड शैलीमा निर्माण गरिएको छ, जसको सुनौलो छाना र सुन्दर काठको नक्काशी गरिएको ढोका तथा झ्याल यसको प्रमुख विशेषता हुन्। यसको भव्य स्वरुपले यहाँ आउने भक्तजन र पर्यटकलाई गहिरो श्रद्धा र भयमिश्रित सम्मानको भावना दिलाउँछ। साथै, यो मन्दिर विश्व  सम्पदा सूचिमा पनि सुचीकृत छ, जसले यसलाई धार्मिक मूल्य मात्र नभई  सांस्कृतिक र कलात्मक दृष्टिले पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण सम्पदा बनाएको छ।

मन्दिर परिसर वरिपरि प्रत्येक दिन प्रार्थना र पूजापाठ निरन्तर रुपमा भइरहेका हुन्छन्। विशेषगरी यहाँको प्रसिद्ध परम्परा अन्त्येष्टि संस्कार हो, जाहाँ बागमती नदीको किनारमा दिवंगत व्यक्तिहरुको दाह संस्कार गरिन्छ। हिन्दू धर्ममा यस नदीमा दाह संस्कार हुनु पुनर्जन्मको चक्रबाट मुक्ति (मोक्ष) नजिकिने विश्वास गरिएको छ।  त्यसैले  पशुपतिनाथ जीवन र मृत्युलाई जोड्ने एक विशेष स्थान मानिन्छ। यो दृश्य पर्यटकहरुका लागि आश्चर्यजन्क वा तीव्र प्रभाव पार्ने हुन सक्छ, तर नेपालीहरुको लागि यो पवित्र र स्वाभाविक परम्परा हो।

यसैगरी, प्रत्येक वर्ष फेब्रुअरी महिनाको अन्त्यतिर वा मार्चको सुरुतिर मनाइने भगवान् शिवको महान पर्व "महाशिवरात्रि" मा भारतालाजायत संसारका विभिन्न स्थानहरुबाट लाखौँ भक्तजनहरु यहाँ भेला हुन्छन्। यो समयमा मन्दिर क्षेत्र प्रार्थना, भजन , धुपको धुवाँ र  दीयोको प्रकाशले घेरिएको हुन्छ , जसले गर्दा पूरा सहर नै धार्मिक उर्जाले आच्छादित भएको अनुभूति हुन्छ। पर्वको अवधिभर साधु - सन्यासिहरुको उपस्थिति धेरै देखिन्छ, जसले यो मन्दिरलाई अझै रहस्यमय र अलौकिक बनाउँछ।

पशुपतिनाथ केवल धार्मिक स्थल मात्र नभई  नेपालको इतिहास, संस्कृति र जनजीवनको आत्मिक अभिव्यक्तिको प्रतीक हो। प्राचीनकालादेखि निरन्तर रहँदै  आएको आस्था आजसम्म जीवित छ, र यसले संसारभरिका मानिसहरुलाई गहिरो प्रेदान गरेको छ। यस मन्दिरको यात्रा सामान्य पर्यटनभन्दा बढीको अनुभव हो , जसले नेपालकै धार्मिक र आध्यात्मिक मूल आत्मालाई छुन सक्ने अद्वितीय अवसर दिन्छ।

पशुपतिनाथ हिन्दू धर्मको सबैभन्दा ठूलो तिर्थस्थल मध्ये एक हो, र यो केवल एउटा मन्दिर मात्र नभई ,  विशाल मन्दिरसमूह भएको ठाउँ हो।  एउटा मुख्य मन्दिर र ५०० भन्दा बढी साना मन्दिर जटिल हो, जुन विभि तथा देवालयहरु  मिलेर बनेको यो पवित्र क्षेत्रमा शिव केन्द्रमा भई , विभिन्न देवताहरूलाई पनि पूजा गरिन्छ।

१) मुख्य मन्दिर: शिवलाई समर्पित प्रमुख मन्दिर।  सुनौलो छाना र चारवटा चाँदीका ढोकाहरू भएको दुईतले भवन हो। (यहाँ हिन्दूहरू बाहेक प्रवेश गर्न अनुमति छैन।)

२) विष्णु सम्बन्धित मन्दिर: हिन्दू धर्ममा, सृष्टिको संरक्षक, सृष्टिको सन्तुलन कायम राख्ने भूमिका निर्वाह गर्ने देवता हुन्।

३) गणेश मन्दिर : बाधा हटाउने र सौभाग्य दिने देवता हुन्। साथै, विद्या र ज्ञानका देवता, व्यापार र सम्पतिका देवता , कला र चिकित्सामा संरक्षक गर्ने सर्वशक्तिमान देवताको रूपमा पनि पूजा गरिन्छ, र नयाँ कुरा सुरु गर्दा उहाँलाई पूजा गरिने पहिलो देवता पनि भनिन्छ।

४) देवी पार्वती मन्दिर:"पर्वतकी छोरी " भन्ने गरिने देवी हुन्। ममता, मातृत्व, उर्वरता ,समर्पणको प्रतिक, र देवता शिवकी अर्धाङ्गिनिको रुपमा परिचित् छिन्। हिमालको राजा हिमावत र रानी मेनाकीको छोरी भएर जन्म लिईन् , गणेश र स्कन्दकी आमा पनि हुन्।

५) अन्य मन्दिर र स्तूपहरू:  श्मशानघाट, विभिन्न हिन्दू देवदेवीका मन्दिरहरु र बौद्ध तत्व देखिने स्तूपहरू पनि यहाँ रहेका छन्।